BIOS – czym jest? Jak do niego wejść?

Na co dzień z niego nie korzystamy, a wielu przeciętnych użytkowników nigdy go nie włącza. I dobrze, bo podczas niewłaściwej zmiany jego ustawień można zniszczyć płytę główną w komputerze. Jednak jeśli znamy się na rzeczy, wchodząc w BIOS, mamy możliwość polepszenia działania peceta lub laptopa. Czym jest BIOS? I co takiego można w nim robić?

Co to jest BIOS i jakie ma funkcje?

Nazwa BIOS to skrót od określenia Basic Input/Output System. Jak z niej wynika, jest to pewien system – zbiór procedur na płycie głównej komputera. Mieści się w chipie pamięci ROM. Pośredniczy on w komunikacji między sowtware’em a hardware’em – czyli między oprogramowaniem (systemem komputerowym) a poszczególnymi sprzętami, które składają się na jednostkę.

Poprzez BIOS można zarządzać działaniem elementów komputera, np. dysków, napędów, wentylatorów itp., a w wersji zaawansowanej procesora, pamięci RAM, karty graficznej. W ten sposób system umożliwia taką zmianę ustawień poszczególnych sprzętów, która nie jest możliwa z poziomu systemu operacyjnego.

Przy każdym uruchomieniu komputera BIOS włącza się automatycznie na samym początku. Zanim zobaczymy ekran logowania, odpala on funkcję POST (czyli testowania urządzeń: power-on self-test). Dzięki niej sprawdza, czy wszystkie urządzenia działają prawidłowo. O pozytywnym wyniku testu informuje pojedynczym sygnałem dźwiękowym – słyszymy go podczas uruchamiania komputera.

Główne marki produkujące BIOS do komputerów osobistych to:

• General Software
• Insyde
• MRBIOS
• Phoenix BIOS
• American Megatrends

BIOS a UEFI – czy to to samo?

W komputerach z Windowsem 10, a także wcześniejszymi wersjami jest już nowszy zestaw komend nazwany UEFI (Unified Extensible Firmware Interface). Powstał on na potrzeby komunikacji systemu operacyjnego z nowocześniejszym sprzętem, który ma wbudowane oprogramowanie Firmware.

Dlatego w tym momencie możemy się także spotkać z określeniem BIOS/UEFI. Tak naprawdę UEFI ma o wiele bardziej rozwinięte funkcje niż dawny BIOS.

Dodatkowo UEFI ma opcję bezpiecznego rozruchu komputera. Nazywa się ona Secure Boot. Przed uruchomieniem systemu operacyjnego sprawdza sygnaturę każdego oprogramowania startowego. Chroni urządzenie przed ładowaniem złośliwego oprogramowania.

Mimo to starsza nazwa na tyle zakorzeniła się w świadomości użytkowników, że na UEFI również mówi się BIOS.

Kiedy potrzebujemy skorzystać z BIOS-a?

Gdy chcemy zmienić niektóre ustawienia w naszym peciecie, musimy czasem sięgnąć głębiej niż w menu Start. A raczej wcześniej – podczas rozruchu komputera, przed uruchomieniem systemu operacyjnego. To umożliwia nam właśnie BIOS/UEFI.

Najpierw zastanówmy się w ogóle, czy wejście do BIOS jest potrzebne typowemu użytkownikowi komputera stacjonarnego lub laptopa. Odpowiedź najczęściej brzmi: nie. Kiedy więc należy skorzystać z tej możliwości? Wtedy, gdy komputer nie włącza się prawidłowo lub gdy jego konkretne podzespoły nie działają, jak powinny.

Jednak kompletnie nie znając się na BIOS/UEFI, lepiej nie starać się samodzielnie naprawiać ich ustawień. Gdy zrobimy coś nie tak, możemy nieodwracalnie uszkodzić komputer.

W lepszej sytuacji są właściciele jednostek wyposażonych w dwa moduły BIOS. Dzięki temu jeśli jeden z nich zostanie uszkodzony albo źle skonfigurowany, pozostaje jeszcze kopia zapasowa. Taka funkcjonalność nosi nazwę Dual BIOS. Dzięki niej można przywrócić właściwe ustawienia, nawet gdy coś pójdzie nie tak.

Jak wejść do BIOS-u? PC a laptop

Do systemu w wielu przypadkach wchodzi się z wykorzystaniem jednego z klawiszy: Delete, F1, F2, F10, ewentualnie Escape, F12, F3. Wejście do BIOS na komputerze stacjonarnym a na laptopie jest bardzo podobne, z tą różnicą, że w pecetach w większości przypadków działa klawisz Del, a w laptopach F2. Dodatkowo przed uruchomieniem BIOS-u w laptopie należy sprawdzić, czy urządzenie nie ma zamienionego działania klawiszy funkcyjnych z multimedialnymi. W takim wypadku należy nacisnąć F2 razem z klawiszem Fn.

Wejście do BIOS – PC kontra laptop:

• komputer stacjonarny – najczęściej Delete lub F2, F10
• laptop – najczęściej F2 lub F10

Trzeba nacisnąć odpowiedni klawisz szybko, zanim załaduje się system operacyjny. Najlepiej zrobić to od razu, gdy po włączeniu komputera na ekranie pojawi się logotyp producenta. Urządzenie zresztą samo podpowiada, jak dostać się do BIOS-u. Przed wczytaniem systemu Windows na ekranie widać parę linijek komunikatów. Wśród nich jest też informacja o tym, jak wejść do BIOS-a na danym komputerze, np.: „Press ... to run Setup”, „Press ... to enter Setup, … to Enter Boot Menu” albo „Enter BIOS by pressing ...”. Ta informacja szybko znika, więc należy być czujnym. Ewentualnie można po prostu od pierwszych momentów uruchomienia komputera naciskać naprzemiennie Del i F10 albo F2/F10, ewentualnie inne wyżej wymienione klawisze.

Marki komputerów a wejście do BIOS

Aby wejść w BIOS, nie trzeba wielkiej wiedzy. Jak już zostało wspomniane, wystarczy najczęściej nacisnąć Del albo F2. Jednak przy konkretnych markach można z większym prawdopodobieństwem obstawiać wybrane klawisze.

• Acer – Del, F2
• Asus – F2, Del, Ins, F10
• Dell – F2, F1, Del, F12, F3
• HP – F10, Esc, F1, F2, F6, F11
• Lenovo – F1, F2
• MSI – Del, F2
• Toshiba – F2, F1, Esc

Jak inaczej wejść do BIOS w Windows?

Microsoft umożliwił jeszcze inny sposób wejścia w UEFI w nowszych wersjach systemu (na pewno Windows 10, ale również starsze). Gdy mamy włączony komputer, należy wejść w Menu Start -> Zasilanie i z wciśniętym klawiszem Shift kliknąć „Uruchom ponownie”. Po wykonaniu tej operacji jednostka zamiast od razu uruchomić Windows, wyświetli ekran z opcjami do wyboru. Wtedy należy wybierać opcje:

• Rozwiąż problemy
• Opcje zaawansowane
• Ustawienie oprogramowania układowego UEFI

W zależności od producenta płyty głównej liczba ekranów może być inna, ale finalnie prowadzi nas do wejścia w UEFI. Gdy wybierzemy tę opcję, system ponownie się uruchomi, ale nie musimy już naciskać żadnego klawisza. BIOS włączy się samoistnie.

Co można zmieniać w BIOS-ie?

Najpopularniejsi producenci płyt głównych to Asus, MSI, Gigabyte, ASROCK. Każdy z nich ma nieco inny wygląd interfejsu UEFI. Jednak niezależnie od marki wygląd jest na tyle podobny – szczególnie w tzw. „Easy mode” (EZ mode) – aby łatwo odnaleźć interesujące nas opcje.

Gdy już znajdziemy się w BIOS-ie (a właściwie w obecnych urządzeniach w UEFI), zauważymy dostępne opcje. Z trybu prostego możemy zmieniać m.in. następujące ustawienia:

• Język samego BIOS-u (jeśli wolimy obsługę w ojczystym języku)
• Data i godzina
• Praca (prędkość) wentylatorów
• Kolejność dysków, z których system ma startować (Boot Priority – wygodna opcja, gdy mamy system np. na pendrive)
• Konfiguracja macierzy na dyskach

Gdy wejdziemy w ustawienia zaawansowane, mamy do wyboru o wiele więcej opcji. Są to m.in.:

• Prędkość RAMU-u
• Prędkość procesora oraz wykorzystanie poszczególnych rdzeni
• Sygnalizacja diodą zbyt wysokiej temperatury procesora
• Zmiana koloru diod LED na płycie głównej (dla efektu wizualnego)
• Zarządzanie energią, oszczędność energii, „zachowanie” komputera w razie utraty zasilania
• Używanie urządzenia do wyświetlania obrazu
• Zmiana napięcia karty graficznej
• Zaawansowane ustawienia pod maszyny wirtualne
• Ustawienie portów USB jako PS2 – przydatne do obsługi klawiatury i myszki poza systemem operacyjnym (Legacy USB Support)
• Dostarczanie prądu przez złącza USB, gdy komputer jest wyłączony (wygodne w razie zasilania urządzeń poprzez port USB z komputera)
• Stworzenie profili użytkowników, pod którymi zachowamy konkretne ustawienia BIOS-u

W BIOS-ie można też wykonać przywracanie systemu Windows 10 lub starszych. Jest to przydatne w sytuacji, gdy po którejś z aktualizacji system się nie uruchamia. Można wybrać nawet przywracaną wersję systemu według daty.

Jak poprawnie ustawić BIOS? Jeśli nie znamy się na jego parametrach, tak naprawdę nie musimy nic w nim zmieniać. Najlepiej zostawić ustawienia domyślne. W takiej konfiguracji dba on o wysoką wydajność oraz bezpieczne korzystanie z komputera. Wiele ustawień, typu data i godzina, Secure Boot, Boot Priority, Fan Speed, CPU, jest skonfigurowanych w optymalny sposób.

Warto jeszcze pamiętać, że w znacznej większości płyt głównych klawisz F10 oznacza zapisanie zmian i wyjście z BIOS.

Emulator PS2 na komputerze

Wiele osób szuka też informacji, jak zainstalować emulator Play Station 2, aby odświeżyć sobie na pececie gry z tej kultowej konsoli. W tym celu należy pozyskać z oficjalnej strony emulator PCSX2. W tym wypadku jest również potrzebny BIOS PS2. Ta operacja została dobrze pokazana na poniższym filmie:

Aktualizacje BIOS-u – kiedy je wykonywać?

Jeśli jesteśmy standardowymi użytkownikami komputerów, którzy kupują wybrany model i po prostu z niego korzystają, nie musimy martwić się aktualizowaniem BIOS-u. Tak jest szczególnie w przypadku laptopów, które od razu są złożone z pasujących do siebie podzespołów. Upgrade BIOS-u (UEFI) przyda nam się, gdy wymieniamy część podzespołów w naszym sprzęcie. Przykładowo – kupujemy nowszy RAM lub kartę graficzną, wypuszczone na rynek później niż nasza płyta główna. Może ona wtedy nie wykryć danego urządzenia. W takim wypadku trzeba zrobić tzw. biosupdate.

Jak to wykonać? Potrzebny nam będzie do tego pendrive o pojemności ok. 2 GB sformatowany w systemie plików FAT32. Na niego wgramy nowszą wersję BIOS-u pobraną ze strony producenta płyty.

Przed aktualizacją BIOS-u trzeba mu przywrócić ustawienia domyślne. Zrobimy to, wchodząc w BIOS i wybierając opcję „Load Optimized Defaults”.

Sama aktualizacja BIOS może być wykonana na różne sposoby: z poziomu UEFI, poprzez ponowne uruchomienie komputera i wybór aktualizacji lub przy wyłączonym komputerze, poprzez przycisk z tyłu płyty głównej (w nowszych modelach).

Bardzo ważne! Przed zrobieniem update BIOS-u należy się upewnić, że komputer będzie miał przez ten czas stałe zasilanie. Jeśli w trakcie aktualizacji zostanie przerwany dopływ prądu do komputera, płyta główna stanie się bezużyteczna.

Przywracanie ustawień fabrycznych BIOS/UEFI

Tak naprawdę BIOS to nie wszystko. Do zachowania ustawień, które są w nim wprowadzone, potrzebna jest pamięć CMOS. To w niej są zachowane informacje wprowadzone w BIOS-ie: m.in. o dacie, godzinie, startowaniu systemu, prędkości wentylatorów itp. Aby chip CMOS mógł przetrzymywać te informacje, potrzebuje nieustannego zasilania, również gdy komputer jest wyłączony. Do tego służy okrągła bateria umieszczana na płycie głównej – taka sama jaką wykorzystuje się np. w zegarkach, wagach elektronicznych lub ozdobach LED-owych (CR 2032 albo inna, o napięciu 3 V).

Właśnie ta bateryjka ma w sobie tajemniczą moc przywracania fabrycznych ustawień BIOS-u. Gdy coś poszło nie tak i BIOS nie działa jak powinien lub nawet nie możemy w niego wejść, należy wyciągnąć baterię z płyty głównej na ok. pół godziny. BIOS powinien wtedy się zresetować do swoich ustawień fabrycznych. Krótszym sposobem na reset BIOS-u jest zwarcie dwóch pinów na płycie głównej – umieszczonych niedaleko wspomnianej baterii, a opisanych najczęściej jako CLR CMOS, CLR, CLEAR, CLRTC. Wystarczy je złączyć za pomocą zworki lub zwykłego śrubokręta na ok. minutę.

Pamiętajmy, żeby podczas operacji resetowania BIOS-u komputer był odpięty od źródeł zasilania!